آیا ارز دیجیتال قانونی است؟ بررسی وضعیت در ایران و جهان

در سال‌های اخیر، ارزهای دیجیتال یا رمزارزها به یکی از مهم‌ترین موضوعات در دنیای فناوری مالی تبدیل شده‌اند. از بیت‌کوین گرفته تا اتریوم، ارزهای دیجیتال با رشد چشمگیر خود توجه دولت‌ها، بانک‌های مرکزی، سرمایه‌گذاران و حتی مردم عادی را به خود جلب کرده‌اند. اما با وجود این محبوبیت، یک سؤال اساسی ذهن بسیاری از افراد را مشغول کرده است: آیا ارز دیجیتال قانونی است؟ در این مقاله به بررسی دقیق وضعیت قانونی ارزهای دیجیتال در ایران و دیگر کشورهای جهان می‌پردازیم و تلاش می‌کنیم پاسخ جامعی به این پرسش بدهیم.

وضعیت قانونی ارز دیجیتال در ایران

در ایران، قانون‌گذاری در حوزه ارزهای دیجیتال هنوز به صورت رسمی، کامل و شفاف انجام نشده است. اما نهادهایی مانند بانک مرکزی، وزارت صمت، نیروی انتظامی و قوه قضائیه هرکدام از منظر خود به این موضوع ورود کرده‌اند.

قانونی بودن استخراج ارز دیجیتال

یکی از معدود بخش‌های قانونی رمزارزها در ایران، استخراج یا ماینینگ است. از سال ۱۳۹۸ دولت ایران استخراج ارز دیجیتال را به‌عنوان یک صنعت قانونی به رسمیت شناخت. فعالان این حوزه می‌توانند با دریافت مجوز رسمی از وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) اقدام به تأسیس مزرعه استخراج نمایند. البته قوانین سخت‌گیرانه‌ای از نظر تعرفه برق، محل تأسیسات و مصرف انرژی برای آن‌ها اعمال می‌شود.

ممنوعیت استفاده در پرداخت و تجارت

طبق اعلام بانک مرکزی ایران، استفاده از ارزهای دیجیتال در پرداخت‌های رسمی کشور ممنوع است. یعنی امکان خرید کالا یا خدمات با استفاده از بیت‌کوین یا سایر رمزارزها وجود ندارد. همچنین واردکنندگان و صادرکنندگان مجاز به استفاده از ارزهای دیجیتال در تبادلات رسمی خود نیستند، مگر در موارد خاص که دولت آن را تصویب کند.

فعالیت صرافی‌های رمزارز داخلی

در حال حاضر، ده‌ها صرافی آنلاین داخلی در حال خرید و فروش ارز دیجیتال هستند. این پلتفرم‌ها مانند نوبیتکس، والکس، رمزینکس و اوکی‌اکسچنج در حالی فعالیت می‌کنند که هنوز هیچ‌گونه مجوز رسمی از بانک مرکزی یا نهاد نظارتی مشخصی دریافت نکرده‌اند. با این حال، فعالیت آن‌ها غیرقانونی هم اعلام نشده و نوعی حالت خاکستری قانونی برایشان وجود دارد.

نبود قانون شفاف و جامع

در حال حاضر، هیچ قانون جامع و رسمی در مجلس یا شورای نگهبان تصویب نشده که به‌طور دقیق مالکیت، خرید، فروش، مالیات یا پیگیری‌های قانونی مربوط به ارزهای دیجیتال را تعیین کند. البته پیش‌نویس‌هایی برای تنظیم مقررات در حال بررسی است و پیش‌بینی می‌شود طی سال‌های آینده چارچوب‌هایی رسمی وضع گردد.

وضعیت قانونی ارز دیجیتال در کشورهای مختلف جهان

در سطح جهانی، هر کشور بسته به سیاست‌های اقتصادی، نگرانی‌های امنیتی و اهداف مالی خود، رویکرد متفاوتی نسبت به ارزهای دیجیتال دارد. در ادامه به وضعیت برخی کشورها می‌پردازیم:

ایالات متحده آمریکا

در آمریکا ارز دیجیتال قانونی اما به شدت تحت نظارت است. نهادهایی مانند SEC (کمیسیون بورس و اوراق بهادار)، IRS (سازمان مالیات) و CFTC (کمیسیون معاملات آتی کالا) نقش مهمی در نظارت بر ارزهای دیجیتال ایفا می‌کنند.

• SEC بسیاری از ارزهای دیجیتال را اوراق بهادار تلقی می‌کند و فروش آن‌ها را مشمول مقررات بازار سرمایه می‌داند.
• IRS معاملات رمزارزی را مشمول مالیات دانسته و ملزم به ثبت سود و زیان در گزارش‌های مالیاتی می‌داند.
• CFTC بیت‌کوین و اتریوم را به عنوان کالا شناسایی کرده و معاملات مشتقه آنها را قانون‌مند می‌کند.

اتحادیه اروپا

اتحادیه اروپا اخیراً قانونی با عنوان MiCA (بازار دارایی‌های رمزارزی) تصویب کرده است که اولین چارچوب قانونی جامع رمزارزها محسوب می‌شود. این قانون موارد زیر را پوشش می‌دهد:

• الزام مجوز برای صرافی‌ها و کیف پول‌ها
• مقابله با پول‌شویی و تامین مالی تروریسم
• حمایت قانونی از کاربران
• کنترل و شفافیت اطلاعات پروژه‌های رمزارزی

چین

چین موضعی بسیار سخت‌گیرانه نسبت به ارزهای دیجیتال دارد. از سال ۲۰۲۱، تمام فعالیت‌های مرتبط با رمزارزها در چین از جمله استخراج، خرید و فروش و حتی تبلیغات رمزارزی ممنوع اعلام شده است. این کشور در عوض به‌صورت گسترده بر توسعه یوان دیجیتال تمرکز کرده که توسط بانک مرکزی چین صادر و کنترل می‌شود.

ژاپن

ژاپن یکی از پیشروترین کشورهای آسیایی در قانون‌گذاری رمزارزهاست. از سال ۲۰۱۷، صرافی‌ها باید از سازمان خدمات مالی ژاپن (FSA) مجوز دریافت کنند و رمزارزها به‌عنوان دارایی قانونی شناخته می‌شوند. ژاپن تمرکز ویژه‌ای بر امنیت کاربران، محافظت از سرمایه‌ها و شفافیت مالیاتی دارد.

هند

هند سیاستی نوسانی دارد. گاهی رمزارزها را ممنوع کرده و گاهی آزادی عمل داده است. در حال حاضر، رمزارزها در هند ممنوع نیستند، اما دولت مالیات ۳۰ درصدی بر سود رمزارزی وضع کرده و مقررات سخت‌گیرانه‌ای را برای نظارت پیشنهاد داده است.

آیا استفاده از ارز دیجیتال در خرید روزمره مجاز است؟

در ایران، پاسخ منفی است. هیچ فروشگاهی به‌صورت رسمی مجاز به پذیرش ارز دیجیتال نیست. در کشورهای دیگر مانند ژاپن، سوئیس یا برخی ایالت‌های آمریکا، فروشگاه‌هایی وجود دارند که از بیت‌کوین یا سایر ارزهای دیجیتال به‌عنوان شیوه پرداخت پشتیبانی می‌کنند. اما در بیشتر کشورها، این استفاده بیشتر در مراحل آزمایشی یا داوطلبانه است و نه بخشی از قوانین سراسری مالی.

آینده قانون‌گذاری ارز دیجیتال در ایران

با توجه به گسترش جهانی رمزارزها، فشارهای داخلی و نیاز به تنظیم‌گری، به نظر می‌رسد ایران نیز به‌زودی چارچوبی مشخص برای قانون‌گذاری ارزهای دیجیتال ارائه دهد. پیش‌بینی می‌شود که:

• استخراج همچنان با محدودیت‌های محیط زیستی و مصرف انرژی مدیریت شود.
• صرافی‌های داخلی موظف به دریافت مجوز رسمی و اجرای اصول AML/KYC شوند.
• مالیات بر درآمد یا سود رمزارزی برای افراد و شرکت‌ها تعیین شود.
• استفاده از رمزارزها در تبادلات رسمی فقط در شرایط خاص یا از طریق ارز دیجیتال ملی مجاز شود.

ارز دیجیتال ملی؛ رقیب یا مکمل رمزارزها؟

در سال‌های اخیر، بسیاری از کشورها به دنبال راه‌اندازی CBDC (ارز دیجیتال بانک مرکزی) هستند. ایران نیز با پروژه‌هایی مانند «رمزریال» وارد این حوزه شده است. هدف اصلی از راه‌اندازی ارز دیجیتال ملی:

• کنترل بیشتر بر جریان پول
• کاهش هزینه تراکنش‌ها
• افزایش شفافیت مالیاتی
• مقابله با پول‌شویی

با این حال، ارز دیجیتال ملی بسیار متفاوت از رمزارزهای غیرمتمرکز مانند بیت‌کوین است. در حالی که بیت‌کوین به‌صورت غیرقابل‌پیگیری و بدون واسطه عمل می‌کند، رمزریال کاملاً تحت کنترل بانک مرکزی خواهد بود.

سخن پایانی

ارزهای دیجیتال به‌عنوان یکی از نوآورانه‌ترین دستاوردهای دنیای فناوری مالی، تأثیر عمیقی بر ساختار اقتصادی جهان گذاشته‌اند. با وجود آنکه ماهیت غیرمتمرکز و ناشناس آن‌ها بسیاری از مزایا را برای کاربران فراهم می‌کند، اما همین ویژگی‌ها باعث شده دولت‌ها با احتیاط و نگرانی به آن‌ها نگاه کنند. در ایران، هنوز مسیر قانون‌گذاری ارزهای دیجیتال شفاف و کامل نیست، اما شواهد نشان می‌دهد که دولت به‌دنبال تنظیم چارچوب‌هایی برای کنترل و بهره‌برداری از این حوزه است.

در سطح جهانی نیز شاهد طیفی از رویکردها هستیم: از ممنوعیت کامل تا قانون‌گذاری دقیق و حمایت رسمی. بنابراین برای فعالیت ایمن و مطمئن در حوزه رمزارزها، آگاهی از قوانین داخلی و بین‌المللی امری ضروری است.

در نهایت، ارز دیجیتال نه تنها آینده سیستم مالی را متحول می‌کند، بلکه آگاهی و آموزش صحیح درباره جنبه‌های قانونی آن، کلید موفقیت و امنیت سرمایه‌گذاران خواهد بود.

سوالات متداول درباره آیا ارز دیجیتال قانونی است؟ بررسی وضعیت در ایران و جهان